msu
ยาสลบในปลา
โดย ฉวีวรรณ หนูนุ่นยาสลบหรือ Anaesthetic หมายถึง สารเคมีที่ทำให้เกิดอาการสูญเสียความรู้สึกบางส่วนหรือทั้งหมดโดยยาสลบจะแพร่เข้าสู่ระบบประสาทส่วนกลางไปยับยั้งการทำงานของเซลล์ประสาทในส่วนของการส่งถ่ายข้อมูลไปสู่เซลล์ประสาทอื่น ๆ ทำให้สูญเสียการตอบสนองต่อการกระตุ้นจากภายนอกนั่นเองปัจจุบันยาสลบที่ใช้ในสัตว์น้ำมีหลายชนิด แต่ส่วนมากใช้ในปลา ที่นิยมใช้ได้แก่1.) MS-222 มีชื่อทางเคมีว่า 3-aminobenzoic acid ethylester methanesulfonate หรือชื่อทางการค้าว่า Tricane methanesulfonate และ Meta-caine ซึ่งเป็นยาสลบชนิดเดียวที่ได้รับการจดทะเบียนจากองค์การอาหารและยาของประเทศสหรัฐอเมริกา และประเทศทางยุโรปให้ใช้กับปลาที่เป็นอาหารได้ แต่ต้องพักปลาไว้เป็นเวลาอย่างน้อย 21 วัน หลังจากการใช้ยาจึงนำมาบริโภคได้ MS-222 มีลักษณะเป็นผงสีขาวละเอียด มามีกลิ่นละลายน้ำได้ดีทั้งในน้ำจืดและน้ำเค็ม จึงซึมผ่านเข้าเหงือกอย่างรวดเร็ว ยาสลบชนิดนี้มีราคาค่อนข้างแพง 5 กรัมราคาประมาณ 1,350 บาทข้อควรระวังในการใช้ 1.MS-222 จะทำให้ความเป็นกรด-ด่าง(pH)ของน้ำลดลง ไม่เหมาะกับน้ำที่มีความเป็นกรด-ด่างต่ำ 2. ควรมีการเติมโซเดียมไบคาร์บอเนต เมื่อทำเป็นสารละลายเข้มข้นควรใส่ในขวดแก้วทึบแสงแล้วเก็บไว้ในตู้เย็นจะคงประสิทธิภาพได้ประมาณ 3 เดือน ความเข้มข้นที่ใช้ - ปลาแซลมอน ความเข้มข้น 40-50 มิลลิกรัมต่อลิตร- ปลานิลและปลาChanal catfish ความเข้มข้น 100 มิลลิกรัมต่อลิตร- การขนส่งปลานิลเป็นเวลา 24 ชม. ความเข้มข้น 30 มิลลิกรัมต่อลิตร- การขนส่งปลากัดเป็นเวลา 48 ชม. ความเข้มข้น 25-30 มิลลิกรัมต่อลิตร- การขนส่งปลาหางนกยูงเป็นเวลา 48 ชม. ความเข้มข้น 70-80 มิลลิกรัมต่อลิตร2.) Benzocaine มีชื่อทางเคมีว่า ethyl-p-aminobenzoate Benzocaine มีลักษณะเป็นผงสีขาว แต่ละลายในน้ำได้น้อยมาก ละลายได้ดีในอะซีโทนและเอทธานอล ไม่ทำให้คุณภาพน้ำเปลี่ยน หากอยู่ในรูปของ Bebzocain-hydrocloride จะละลายน้ำได้ดีขึ้น แต่จะทำให้ pH ของน้ำลดลง ผู้ใช้จึงควรระวังและเลือกซื้อให้เหมาะสม ยาสลบชนิดนี้สามารถใช้ได้ทั้งน้ำจืดและน้ำทะเลเช่นเดียวกัน และมีแนวโน้มว่าจะได้รับการรับรองจากองค์การอาหารและยาของประเทศสหรัฐอเมริกา ให้นำมาใช้แทน MS-222 เนื่องจากราคาถูกกว่า คือ 100 กรัม ราคา ประมาณ 1,600 บาท ข้อควรระวังในการใช้ เช่นเดียวกับ MS-222 ความเข้มข้นที่ใช้ - ปลาแซลมอน ความเข้มข้น 40 มิลลิกรัมต่อลิตร- ปลานิล ความเข้มข้น 100 มิลลิกรัมต่อลิตร3.) 2-Phenoxyethanol มีชื่อทางการค้า เช่น phenoxethol, phenylmonoglycol ether, rose ether 2-Phenoxyethanol ลักษณะเป็นของเหลวคล้ายน้ำมันสีเหลืองอ่อน มีกลิ่นเล็กน้อย ละลายน้ำได้ปานกลาง คุณสมบัติเป็นสารฆ่าเชื้อแบคทีเรียและราได้ จึงมีการนำมาใช้เป็นส่วนผสมของยารักษาโรคและเครื่องสำอางค์ ยาสลบชนิดนี้มีการนำมาใช้ในปลามากพอสมควรเนื่องจากมีราคาไม่แพง ยาสลบปริมาตร 500 มิลลิลิตร ราคา ประมาณ 2,750 บาทข้อควรระวังในการใช้ 1. มีส่วนผสมของ ethylene oxide ที่ทำให้เกิดการระคายเคืองต่อผิวหนังผู้ ใช้ จึงควรใส่ถุงมือหรือไม่สัมผัสโดยตรง 2. ควรละลายยาสลบในน้ำปริมาตรเล็กน้อยคนให้เข้ากันก่อนเทลงในภาชนะที่จะทำการสลบปลา ความเข้มข้นที่ใช้ - ปลาทรงเครื่องขนาด 1.5 นิ้ว นาน 66 ชม. ความเข้มข้น 75 มิลลิกรัมต่อลิตร- ปลาสอดแดงเต็มวัย นาน 60 ชม. ความเข้มข้น 200-220 มิลลิกรัมต่อลิตร- ปลาหางนกยูงเพศผู้ ความเข้มข้น 180-200 มิลลิกรัมต่อลิตร4.) Quinadine ชื่อทางเคมี คือ 2-4-methyquinoline Quinadine ลักษณะเป็นของเหลวคล้ายน้ำมันสีเหลืองน้ำตาลละลายในน้ำได้น้อย ละลายได้ดีในอะซีโตนหรือแอลกอฮอล์ มีกลิ่นฉุ่น ประสิทธิภาพจะลดลงในน้ำที่มี pH น้อยกว่า 5 และตัว quinaldine เมื่อเติมลงน้ำจะทำให้เกิดภาวะเป็นกรดเพิ่มขึ้น การสะสมในเนื้อเยื่อปลาพบว่าภายหลังการใช้ 24 ชั่วโมงไม่สามารถตรวจวัดได้ เป็นยาสลบที่ใช้กันมานาน ราคาไม่แพงมาก 250 มิลลิลิตร ราคา 3,900 บาท จึงมีการใช้กันแพร่หลายข้อควรระวังในการใช้ 1. ทำให้น้ำเป็นกรดเพิ่มขึ้น จึงควรเติมไบคาร์บอเนต 2. กรณีที่น้ำมีค่าความเป็นด่างต่ำ ก่อนนำไปใช้ควรละลายในอะซีโตนและเก็บในขวดสีทึบไม่ถูกแสงแล้วเก็บในตู้เย็นความเข้มข้นที่ใช้ ส่วนมากนิยมใช้สลบปลาเพื่อการศึกษาในห้องปฏิบัติการ โดยอยู่ในช่วงความเข้มข้น 15-60 มิลลิกรัมต่อลิตร ขึ้นกับขนาดและชนิดของปลา และระหว่างการสลบเพื่อการผ่าตัดพบการตอบสนองเป็นครั้งคราว ทดลองเพื่อใช้ในการขนส่งปลาทรงเครื่องพบว่า quinaldine ไม่เหมาะสมและทำให้มีอัตราการตายสูงกว่ากลุ่มที่ไม่ใช้ยาสลบ อย่างไรก็ตามแม้ว่ายาสลบทั้ง 4 ชนิดที่กล่าวมาแล้วข้างต้น จะสามารถช่วยลดการตอบสนองต่อสิ่งกระตุ้นจากภายนอกได้ แต่ยังคงมีรายงานทดลองพบว่ายาสลบดังกล่าวทำให้ฮอร์โมนคอร์ติโซลของปลาที่ได้รับยาสลบเพิ่มสูงขึ้นซึ่งจะมีผลต่อระบบภูมิคุ้มกัน ดังนั้นผู้เขียนคิดว่าหากจะทำการสลบปลาแล้วนำไปเลี้ยงต่อ น้ำที่ใช้ควรสะอาดปราศจากเชื้อโรค และควรมีการทดสอบยาสลบกับปลาแต่ละชนิดและระยะเวลาที่ทำการสลบก่อนนำไปใช้จริง เพื่อป้องกันการผิดพลาดที่อาจเกิดขึ้นเนื่องจากปัจจัยต่างๆดังที่ได้เสนอไปแล้ว
เอกสารอ้างอิง ปวีณา ทวีกิจการ.2550.การใช้ยาสลบในปลา.ว.ข่าวโรคสัตว์น้ำ ปีที่ 16 หน้า 4-6. อนชุน หัยกิจโกศล และกัญช์ เกล็ดมณี. 2550. การใช้ยาสลบในปลา.[Online]Avaikable :
